मी शेरलॉक होम्सच्या केसेसबद्दल नोंदी ठेवत असतो आणि त्या वेळोवेळी काढून माझ्या मित्राचे बुद्धिचातुर्य आणि एकूणच परिस्थितीचे अचूक विश्लेषण करून त्यातील गाभा जाणून घेण्याचे कसब पाहताना आश्चर्यचकित होणे मला आवडते.
आज मी अशीच एक कथा सांगणार आहे. आजपर्यंत माझ्या हातून लिहिल्या गेलेल्या सर्व कथांमधे या कथेमधल्या विचित्र आणि धक्कादायक घटनाक्रमासारखे प्रसंग सापडणार नाहीत.
१८८७ सालच्या सप्टेंबर महिन्याचे शेवटचे दिवस होते. शरदसंपातामुळे निर्मांण होणाऱ्या वादळाने भयंकर उग्र रूप धारण केले होते. पूर्ण दिवसभर गरजणाऱ्या वाऱ्याने आणि अक्षरशः कोसळणाऱ्या मुसळधार पावसाने लंडनच्या भर शहरी वस्तीत राहणाऱ्या लोकांनाही आपल्या शहरी कोशातून बाहेर येऊन निसर्गाच्या बलवान पंचमहाभूतांच्या अस्तित्त्वाची दखल घेण्यास भाग पाडले होते. खवळलेली महाभूते एखाद्या बंदिस्त आणि संतापलेल्या सिंहासारखी गरजत होती अंगावर चालून येत होती.वादळाचा वेग दर क्षणाला वाढत होता आणि पाऊस त्याला साथ देत होता. फायरप्लेसच्या एका बाजूला शेरलॉक होम्स आपल्याच तंद्रीत त्याच्या त्या डकवबुकातील नोंदी तपशीलवार लावत बसला होता आणि मी क्लार्क रसेलच्या सागरी कथांमधे बुडून गेलो होतो. वादळाची गर्जना समुद्राच्या गंभीर गाजेशी आणि पावसाचा मारा लाटांच्या सळसळीशी एकरूप होत असल्यामुळे मोठी झकास वातावरणनिर्मिती होत होती. माझी बायको तिच्या माहेरी गेली होती आणि काही दिवसांकरिता मी पुन्हा एकदा माझ्या बेकर स्ट्रीटवरच्या घरात मुक्काम ठोकला होता.
अचानक दारावरची बेल वाजली. माझ्या मित्राकडे पाहून मी म्हणालो
" इतक्या रात्री कोण बरं आलं असेल ? तुझा एखादा मित्र?"
"तुझ्याशिवाय मला कोणी मित्र नाही आणि मला पाहुणे आलेले आवडत नाहीत" तो म्हणाला.
" मग.एखादा अशील?
" आत्ता या वेळी आणि या परिस्थितीत कोण येणार आपल्याकडे? का कोणीतरी फार मोठ्या संकटात सापडलंय? "
तितक्यात जिन्यावर पावलं वाजली आणि दारावर टकटकही झाली. त्याने टेबलावरचा दिवा रिकाम्या खुर्चीकडे प्रकाश पडेल असा सरकवला. त्यामुळे तो पाहुणा त्या खुर्चीत बसू शकणार होता.
"आत या" होम्स मोठ्याने म्हणाला.
एक विशी-बाविशीचा तरुण मुलगा आत आला. त्याचे कपडे उंची होते आणि .त्याच्या वागण्या बोलण्यात अदबशीरपणा होता. दिव्याच्या प्रकाशात त्याने अस्वस्थपणे इकडेतिकडे नजर टाकली. त्याचा चेहरा फिकुटला होता आणि डोळे जड झाले होते आणि कुठल्यातरी चिंतेने त्याची खूपच घालमेल होत असावी असं त्याच्या डोळ्यांकडे पाहून वाटत होतं.
"तुम्हाला इतक्या रात्रीच्या वेळी त्रास देत असल्याबद्दल मला माफ करा. तुमच्या दारापाशी मी सगळं चिखलमय करून ठेवलं आहे..."
"तुमचा कोट आणि छत्री आपण या हुकाला अडकवून ठेवू या म्हणजे ते कोरडे होतील. ...तुम्ही नैरृत्येकडून आलेले दिसताय..."
"अं.. हो हॉर्शेम मधून आलोय"
"तुमच्या बुटाच्या चवड्यांवर दिसणारं वाळू आणि चुन्याचे मिश्रण खास वेगळं आहे..."
"मला तुमचा सल्ला हवाय ..."
" ते तर सहज शक्य आहे"
".... आणि मदतही हवी आहे."
"हम्म ते मात्र तितकं सोपं काम नाही"
"मी तुमच्याबद्दल बरंच ऐकलं आहे. मला मेजर प्रेन्डरगास्टांनी सांगितलं तुम्ही त्यांना टंकरव्हिल क्लब च्या घोटाळ्यातून कसं सोडवलंत ते..."
"हो खरं आहे. उगाचच त्यांच्यावर खोटे पत्ते लावल्याचा आरोप केला होता..."
"ते म्हणाले तुम्ही कुठलंही रहस्य उलगडू शकता....."
"ते काही तितकंसं खरं म्हणता येणार नाही.... ही अतिशयोक्ती आहे."
"आणि आजपर्यंत तुम्हाला कोणीही गंडवू शकलेलं नाही."
". आत्तापर्यंत मी चार वेळा फसवला गेलो आहे तीन पुरुषांकडून आणि एका स्त्रीकडून..."
" पण तुमच्या यशस्वी केसेसची संख्या तर खूपच जास्त असेल?"
"हो खरंय "
"मला खात्री आहे की या वेळीही तुम्हीच यशस्वी व्हाल...."
" तुम्ही शेकोटीजवळ सरकून बसा आणि काय तुमचा प्रश्न आहे ते मला जरा सविस्तर सांगा पाहू.."
" हा प्रश्न साधा नाही."
"माझ्याकडे येणारे कुठलेच प्रश्न साधे नसतात.. म्हणूनच तर लोकं माझ्याकडे येतात ना... "
"आमच्या घरात फारच रहस्यमय आणि अतर्क्य घटना घडल्या आहेत "
" मला फार कुतूहल वाऱायला लागलं आहे. मला सगळं नीट पहिल्यापासून सांगा ."
खुर्ची पुढे ओढून आणि शेकोटीकडे पाय करून तो सांगू लागला.
"माझं नाव जॉन ओपनशॉ..खरं पाहता या गोष्टीशी माझा तसा काहीच संबंध नाही. या आमच्या घरात पूर्वापार घडलेल्या घटना आहेत. मी सुरुवातीपासूनच सांगतो."
"माझ्या आजोबांना दोन मुलं होती.एक माझा काका इलिअस आणि दुसरे माझे वडील जोसेफ. माझ्या वडिलांचा सायकलचे सुटे भाग बनवण्याचा कारखाना होता आणि त्यांच्याकडे असलेल्या "ओपनशॉ अनब्रेकेबल टायर्स" च्या पेटंटमुळे निवृत्त होईपर्यंत त्यांनी बराच पैसा मिळवला ."
"इलिअसकाका मात्र त्याच्या तरुणपणीच अमेरिकेत फ्लोरिडाला गेला. तिथे शेतीमधे त्याचा चांगला जम बसला होता. पुढे युद्ध सुरू झाल्यावर तो जॅक्सनच्या सैन्यात सामील झाला आणि नंतर हूडच्या हाताखाली त्याने कर्नलच्या पदापर्यंत मजल मारली. लीने युद्धबंदी केल्यावर काका परत शेतीकडे वळला. ३-४ वर्षांनंतर ,साधारण १८६९ - ७० च्या सुमाराला निग्रोंबद्दल त्याला वाटणारी घृणा आणि रिपब्लिकन सरकार त्यांना देत असलेल्या सवलती यांना वैतागून तो इंग्लंडला परत आला. आणि आपल्या पैशातून त्याने ससेक्स जवळ हॉर्शॅममधे जमीन घेतली. तो एकलकोंडा आणि संतापी होता . संतापला की तो वाट्टेल ते बोलत असे. इतकी वर्षं तो हॉर्शेम मधे राहिला पण एकदाही त्याने गावात पाऊल टाकल्याचं मला तरी आठवत नाही. त्याच्या घराभोवती बाग होती आणि घराशेजारीच त्याचे २-३ मळे होते तिथेच तो आपले मन रमवत असे. पण बरेचदा आठवडेच्या आठवडे तो आपल्या खोलीतून बाहेरही पडत नसे. तो खूप प्यायचा आणि सिगारेट्सही ओढायचा . तो अगदी माणूसघाणा होता. त्याला कोणी मित्रही नव्हते आणि सख्ख्या भावाशीही त्याचे संबंध नव्हते."
"पण आश्चर्य म्हणजे माझ्यावर मात्र त्याचा जीव होता. त्याला मी पहिल्यांदा भेटलो तेंव्हा मी अकरा-बारा वर्षांचा असेन नसेन. इंग्लंडमधे येऊन ८-९ वर्षं झाल्यावर १८७८ च्या सुमारास ' मी त्याच्याजवळ रहावे ' अशी त्याने माझ्या बाबांना गळ घातली. तो माझ्याशी नेहेमीच चांगला वागत असे. तो जेव्हा शुद्धीत असे तेंव्हा तो माझ्याशी खेळतही असे. त्याने सर्व कामकाजामधे आणि व्यवहारांमधे मला सगळे अधिकार दिले होते. त्यामुळे सोळा वर्षांचा होईपर्यंत घरातली बरीचशी कामं मी जबाबदारीने हाताळू लागलो होतो. मी सगळ्या महत्त्वाच्या किल्ल्या सांभाळत असे. मला कुठेही जायची-यायची मुभा होती आणि त्याच्या एकांतवासात व्यत्यय येणार नाही अशा बेताने मी माझ्या मर्जीप्रमाणे आयुष्य जगत होतो. पण या स्वातंत्र्याला एक अपवाद होता. घराच्या माळ्यावरची एक खोली सतत कुलूप लावून बंद केलेली असे. तिथे जायची कोणालाच - मलासुद्धा परवानगी नव्हती. बालसुलभ कुतूहलाने मी दरवाज्याच्या फटीतून डोकावून पाहिले होते पण जुन्या ट्रंका आणि इतर अडगळीचं सामान सोडून मला त्या खोलीत दुसरं काहीच दिसलं नाही."
"१८८३ सालच्या च्या मार्च महिन्यात एक दिवस सकाळी काकाच्या न्याहारीच्या टेबलावर परदेशातील पोस्टाचा शिक्का असलेलं एक पाकीट येऊन पडलं. काकाला कोणीच पत्र पाठवायचं नाही. अगदी आमची बिलंसुद्धा आम्ही रोखीने चुकवत असू. त्यामुळे ते आलेलं पत्र ही आश्चर्याचीच गोष्ट होती......"
"भारतातून आलेलं दिसतंय पॉंडिचेरीच्या पोस्टाचा शिक्का आहे. काय असावं बरं हे?" पत्र उघडत तो म्हणाला.
काकाने घाईघाईने तो लखोटा फोडला. यातून संत्र्याच्या वाळलेल्या पाच बिया खडखड आवाज करीत त्याच्या बशीत येऊन पडल्या.
तो प्रकार पाहून मला हसूच फुटलं. पण त्याच्या चेहयाकडे पाहताच माझं हसू ओठावरच विरलं. त्याने डोळे विस्फारले होते आणि आ वासला होता. त्याचा चेहरा एखाद्या भुतासारखा पांढरा फटक पडला होता. आणि आपल्या थरथरणाऱ्या हातातल्या त्या पाकीटावरच्या अक्षरांकडे तो टक लावून पहात होता.
"K.K.K .... परमेश्वरा.... अखेर माझ्या पापांनी मला गाठलंच." तो जवळजवळ किंचाळलाच.
"काका, हे सगळं काय चाललंय?" मी त्याला ओरडून विचारलं
"मृत्यू" तो म्हणाला आणि त्याच क्षणी त्याच्या खोलीत गडप झाला. हा सगळा प्रकार पाहून मला भितीने अगदी घाम फुटला. मी ते पाकीट उचललं. त्याच्या आतल्या बाजूला डिंकाच्या वर लाल शाईने 'K' हे अक्षर तीन वेळा लिहिलेलं होतं. त्या पाच संत्र्याच्या बिया सोडल्या तर त्या पाकिटात दुसरं काहीही नव्हतं. तो इतका का घाबरला होता हे काही केल्या माझ्या लक्षात येईना. मी त्याच्या खोलीकडे पळालो. तो मला वाटेतच भेटला. त्याच्या हातात एक जुनाट गंजकी किल्ली - माळ्यावरच्या खोलीची असणार ती , होती आणि दुसऱ्या हातात एक गल्ला जमा करायला वापरतात तसली पितळी पेटी होती.
"त्यांना काय हवं ते करू देत. पण मी त्यांना गुंगारा देणार आहे." . तो गरजला."... मेरीला सांग मला माझ्या खोलीत एक शेकोटी लावून द्यायला आणि तू लगेच फोर्डहॅम ना आपल्या वकिलांना घेऊन ये."
" मी त्याने करायला सांगितलेली कामे केली. वकील आले तेंव्हा त्याने मला त्याच्या खोलीत बोलावलं. त्याच्या खोलीत शेकोटी धडाडून पेटली होती आणि चोहीकडे काळी पूड आणि जळकी राख पसरली होती. ती गल्ल्याची पेटी तिथेच बाजूला पडली होती. ती पूर्ण रिकामी होती आणि तिच्याकडे नीट बघताच माझ्या असं लक्षात आलं की तिच्या झाकणावरही सकाळच्या त्या पाकिटासारखाच एक मोठ्ठा 'K' काढलेला होता.
"जॉन, माझी अशी इच्छा आहे की तू माझ्या या मृत्युपत्रावर सही करावीस." काका म्हणाला. " मी माझी सगळी मालमत्ता तिच्या सगळ्या सुदैवा-दुर्दैवासकट माझ्या भावाच्या म्हणजे तुझ्या बाबांच्या नावावर करतो आहे. जी पुढेमागे तुलाच मिळणार आहे. जर तू सुखाने तिचा उपभोग घेऊ शकलास तर फारच छान पण जर तुझ्या असं लक्षात आलं की तुला ती लाभत नाहीये तर हा तुझा काका तुला सांगतो आहे की तुझ्या सगळ्यात भयंकर शत्रूच्या नावे ती करून टाक. इतकी भयंकर दुधारी गोष्ट तुझ्या माथी मारताना मला पश्चात्ताप होतो आहे पण या नजिकच्या भविष्यकाळात कशा घटना घडतील हे मी सांगू शकत नाही .... याच्यावर सही करतोस ना?."
"त्याने सांगितल्याप्रमाणे मी त्या कागदावर सही केली आणि आमचे वकील तो कागद बरोबर घेऊन गेले.या विचित्र घटनेचा माझ्यावर खोल परिणाम झाला. मी मनाशीच त्या प्रसंगावर उलटसुलट बाजूंनी अनेकदा विचार केला पण त्या प्रसंगाचा अर्थ मला लागू शकला नाही. त्या घटनेमुळे आलेलं भितीचं सावट काही केल्या माझ्या मनावरून जाईना पण जसजसे दिवस जात राहिले आणि आमच्या दिनक्रमामधे काही फरक पडला नाही तसतशी ती बोच मात्र जरा कमी व्हायला लागली. काकाचं पिणं मात्र प्रचंड प्रमाणात वाढलं होतं आणि कोणत्याही प्रकारे माणसांची संगत तो पूर्णपणे टाळत होता. तो त्याचा बराचसा वेळ त्याच्या खोलीत आतून कुलूप लावून घेतलेल्या अवस्थेत घालवत असे. पण कधीकधी दारूच्या नशेत बेभान झालेला असताना तो हातात रिव्हॉल्व्हर घेऊन बागेत फेऱ्या मारत असे आणि "मी कोणालाही घाबरत नाही. मी काही .बघतोच कोण मला पकडतंय ते" असं मोठमोठ्याने बरळत असे. हे उसनं अवसान गळाल्यावर मात्र तो पळत आपल्या खोलीत जायचा आणि तिला आतून कुलूप लावून बसायचा. त्याचं एकूणच वागणं पाहून असं वाटत होतं की त्याच्या मनात खोलवर दडून बसलेली दहशत सहन करणं त्याच्या शक्तीबाहेरचं होतं. अनेकदा थंडीच्या दिवसातही त्याचा चेहरा घामाने डबडबलेला मी पाहिला आहे."
"एक दिवस तो असाच त्याच्या त्या नशेतल्या सफरीवर घरातून बाहेर पडला तो परत आलाच नाही. आम्ही शोधाशोध केल्यावर बागेतल्या एका हिरवट डबक्यात तो तोंडावर पडलेला आम्हाला सापडला. त्याच्या आजूबाजूला झटापटीच्या काहीच खुणा नव्हत्या आणि त्या डबक्यात पाणीही फक्त दोन फूट खोल होतं. पण त्याच्या स्वतःच्या विचित्र वागण्यामुळे ज्यूरीतील लोकांनी त्याच्या मृत्यूचे कारण आत्महत्या असणार असा निर्णय दिला. पण मरणाच्या नुसत्या विचारानेदेखिल त्याला किती वेदना होत हे मी पाहिलं होतं. त्यामुळे त्याने आपणहून मृत्यूला मिठी मारली असेल या गोष्टीवर माझा कधीच विश्वास बसला नाही. पण हळूहळू ती गोष्ट मागे पडली. त्याची सुमारे चौदा हजार पौंडांची मालमत्ता वारशाने माझ्या बाबांना मिळाली जी आजपर्यंत त्यांच्याच नावे बँकेत आहे."
"एक मिनिट," होम्स त्याला मधेच थांबवत म्हणाला " तुमची हकीगत आजपर्यंत मी ऐकलेल्या सगळ्या कथांपेक्षा खरंच विलक्षण आहे. तुमच्या काकांना ते पत्र मिळालं त्या दिवशी कोणती तारीख होती आणि त्यांचा मृत्यू झाला त्या दिवशी कोणती तारीख होती हे तुम्ही मला नीट सांगू शकाल का?"
"ते पत्र आम्हाला मिळालं १० मार्च १८८३ ला आणि त्यानंतर बरोबर सात आठवड्यांनी म्हणजे २ मे १८८३ च्या रात्री काकाचा मृत्यू झाला."
"ठीक आहे...पुढे काय झालं?"
"जेव्हा माझ्या बाबांनी त्या घराचा ताबा घेतला तेव्हा मी त्यांना विनंती केली आणि ती माळ्यावरची खोली आम्ही काळजीपूर्वक तपासून काढली. आम्हाला ती पितळी गल्ल्याची पेटी मिळाली. ती रिकामी होती आणि तिच्या झाकणावर एक कागद चिकटवलेला होता. त्यावर 'K.K.K' असं लिहिलं होतं. त्याच्या खाली 'पत्रे, पावत्या, नोंदी ' असं लिहिलेलं होतं. माझ्या काकांनी नष्ट केलेल्या कागदांच्या स्वरूपाबद्दल यावरून कल्पना येत होती. त्या पेटीशिवाय त्या खोलीत महत्त्वाचं असं काहीच नव्हतं. हां काकांच्या जुन्या डायऱ्या आणि नोंदवह्या मात्र होत्या ज्यात त्याच्या पराक्रमाची वर्णनं होती. आणि त्याच्या अमेरिकेच्या दक्षिण संस्थानांमधल्या राजकारणी लोकांशी असलेल्या त्याच्या जवळिकीबद्दलही त्यात काही माहिती होती."
" माझे वडील १८८४ सालाच्या सुरुवातीला तिथे रहायला आले आणि १८८५ सालापर्यंत आमचं एकूणच बरं चाललं होतं. ४ जानेवारीच्या दिवशी आम्ही दोघे ब्रेकफास्ट करायला बसलो असताना बाबां एकदम ओरडले. त्यांच्या हातात एक पाकीट होतं आणि दुसऱ्या हातात संत्र्याच्या पाच बिया होत्या. काकाच्या विचित्र मृत्यूची बाबांनी नेहेमीच टर उडवली होती. पण मला त्यांच्या चेहऱ्यावर भिती स्पष्ट दिसत होती. "
"जॉन, हे सगळं काय आहे?" ते गडबडून गेले होते.
माझ्या काळजाचं पाणी पाणी झालं होतं. "K.K.K." मी उद्गारलो.
त्यांनी पाकिटाच्या आत पाहिलं. " ते तर दिसतंच आहे... पण आतल्या बाजूला हे काय लिहिलंय?"
"कागदपत्रं सनडायलवर ठेवा" मी त्यांच्या खांद्यावरून वाकून ते वाक्य वाचलं.
"कुठले कागद? कुठली सनडायल?" त्यांनी मला विचारलं.
"आपल्या बागेत आहे एक सनडायल आहे तीच असणार. आणि ती कागदपत्र म्हणजे ती काकाने जाळून टाकलेलीच ..."
"काहीही.." बाबा धैर्य गोळा करायचा प्रयत्न करत म्हणाले. " आपण एका सभ्य देशात राहतो आणि असले जंगलचे कायदे पाळलेच पाहिजेत असं आपल्यावर बंधन नाही...कुठून आलंय हे पत्रं"
"डंडी" शिक्का बघत मी म्हणालो.
" प्रॅक्टिकल जोक्स.... दुसरं काय..." बाबा म्हणाले " माझा संबंधच काय सनडायल्स आणि कगदपत्रांशी? मी नाही असल्या पत्रांना भीक घालत..."
"आपण पोलिसांकडे जाऊ या. आत्ता लगेच..."
"नको ते आपल्या मूर्खपणाला हसतील.."
"मी जाणार..."
"नाही माझी तुला परवानगी नाही. विसरून जा. थोतांड आहे झालं..."
"त्यांच्याशी वाद घालण्यात काहीच अर्थ नव्हता. माझ्या मनात मात्र कुठेतरी धोक्याची घंटा वाजत होती."
"ते पत्र आल्यापासून तिसऱ्या दिवशी माझे बाबा त्यांच्या जुन्या मित्राला, मेजर फ्रीबॉडींना भेटायला पोर्टसडाऊन हिलला गेले. ते अशा वेळी घरापासून दूरच असलेले बरे या विचाराने मला जरा बरंच वाटलं. ते गेल्याच्या दुसऱ्या दिवशी मेजर फ्रीबॉडींची तार मला मिळाली. मी लगेच तिथे गेलो. संध्याकाळच्या वेळी फेअरहॅमहून परत येत असताना बाबा तिथल्या घराशेजारच्या चुनखडीच्या खड्ड्यात पडले होते. त्याच्या डोक्याचा चेंदामेंदा झाला होता. मी त्यांच्याकडे धावलो पण ते गेलेले होते. अनोळखी परिसरातून अंधुक प्रकाशातून घरी येताना ते खड्ड्यात पडले या वाक्यावर ज्यूरीचे एकमत झाले आणि त्यांनी अपघाती मृत्यूचा निर्वाळा देऊन टाकला. त्यांच्या मृत्यूशी संबंधित गोष्टींचा मी मागोवा घेण्याचा प्रयत्न केला पण मला घातपाताकडे निर्देश करणारी एकही खूण सापडली नाही किंवा त्यांच्या मृतदेहाशेजारी पावलांच्या किंवा तशा स्वरूपाच्या कुठल्याच खुणा मिळाल्या नाहीत. झालेल्या घटनांची पूर्ण माहिती मला असल्यामुळे माझी मात्र खात्री होती की त्यांना कुठल्यातरी भयंकर सापळ्यात अडकवण्यात आलं होतं."
"ज्या भयंकर परिस्थितीमधे माझी मालमत्ता मला मिळाली होती ती बघता मी ती तेंव्हाच कोणालातरी विकून टाकायला हवी होती. पण माझी अशी खात्री झाली होती की माझ्या काकांचा पूर्वेतिहास हाच आमच्यावरच्या संकटांचं कारण होता त्यामुळे इस्टेटीचा त्याच्याशी काहीच संबंध नव्हता. "
"बाबा १८८५ मधे वारले. त्याला आता २ वर्षे आणि आठ महिने उलटले आहेत. इतके दिवस मी सुखाने जगलो आणि आमच्या घराण्याचा हा शाप मागच्या पिढीबरोबरच संपुष्टात आला असे समजून मी निर्धास्त झालो होतो पण माझा तो समज चुकीचा होता. बाबा आणि काकाच्या नशिबाप्रमाणे काल सकाळी माझ्यावरही तीच वेळ आली."
त्याने त्याच्या ओव्हरकोटाच्या खिशातून एक चुरगाळलेले पाकीट बाहेर काढले आणि त्यातून पाच संत्र्याच्या वाळक्या बिया बाहेर पडल्या."हे ते पाकीट. त्यावर लंडनच्या पूर्व विभागाचा शिक्का आहे आणि आत तेच 'K.K.K.' आणि कागदपत्रं सनडायलवर ठेवायची सूचना आहे. "
"मग तुम्ही काय केलंत?" होम्सने विचारलं.
"काहीच नाही."
"काहीच नाही?"
"खरं सांगू का? " आपलं तोंड वैतागाने आपल्या पांढुरक्या हातांमधे लपवीत तो म्हणाला" मी खूप असहाय्य आहे. आपल्यावर शिकाऱ्याचा घाव पडणार आहे हे माहीत असलेल्या सशाप्रमाणे माझी गत झाली आहे. काय करू मला तर काही सुचतच नाही.."
"छे छे....तुला काहीतरी हालचाल केलीच पाहिजे बाबा... ही हातपाय गाळण्याची वेळ नाही. तू त्वरेने हालचाल केलीस तरच तू वाचशील ..." होम्स जवळजवळ ओरडलाच...
"मी पोलिसांना सांगितलं आहे..."
"बर.."
"पण त्यांनी माझं बोलणं हसतहसतच ऐकून घेतलं. त्या इन्स्पेक्टरचं मत असंच पडलं की ही पत्रं म्हणजे प्रॆक्टिकल जोक्स आहेत आणि माझ्या बाबा-काकांचे मृत्यू हे ज्यूरींनी म्हटल्याप्रमाणे फक्त अपघात होते. त्यांचा याच्याशी संबंध जोडण्यात काहीच अर्थ नाही..."
होम्सने संतापाने आपले हात हवेत वर केले आणि मुठी वळल्या. " शुद्ध मूर्खपणा आहे हा..." तो वैतागून ओरडला.
"हा त्यांनी एवढं मात्र केलंय की माझ्या संरक्षणासाठी त्यांचा एक माणूस माझ्या घरी राहील अशी व्यवस्था केली आहे..."
"तो आत्ता आला आहे का तुझ्याबरोबर?"
"नाही.. त्याला फक्त घरातच माझ्याबरोबर रहायचे आदेश होते..."
पुन्हा एकदा होम्सने वैतागाने हवेत हात वर केले...
"का आलास तू माझ्याकडे?" तो ओरडला "आणि त्यातही इतका उशीर झाल्यावर का आलास? लगेच का नाही आलास ?"
"मी मेजर प्रेन्डरगास्टांशी आजच बोललो.. त्यांनी मला तुमच्याकडे यायचा सल्ला दिला..."
"तुला ते पत्र मिळून जवळजवळ दोन दिवस झाले आहेत. त्यामुळे याआधीच तू हालचाल करायला हवी होतीस. तू आत्ता आम्हाला सांगितलंस त्याव्यतिरिक्त तुझ्याकडे सांगण्यासारखं आणखी काही नाही ना? एखादा पुरावा वगैरे?"
"अं... आहे असं म्हणून त्याने आपल्या कोटाच्या खिशातून एक रंग उडालेला निळसर जुनाट कागद बाहेर काढला.
"माझ्या काकांनी जाळलेले कागद याच रंगाचे होते. हा मला काकाच्या खोलीत सापडला. हा शेकोटीतून उडाला असावा. संत्र्याच्या बियांचा उल्लेख सोडून त्यात इतर काही नाही. एखाद्या खासगी डायरीचे पान असावे तसा आहे तो. अक्षर मात्र काकाचंच आहे...."
होम्सने तो कागद उजेडात धरला. त्याच्या फाटलेल्या कडेवरून तो एखाद्या वहीतून फाडला असावा हे स्पष्ट दिसत होतं. त्याच्यावर मार्च १८६९ असं लिहिलेलं होतं आणि त्याखाली पुढील नोंदी होत्या -
४ मार्च हडसन त्याच जुन्या जागेवर आला होता.
७ मार्च सेंट ऑगस्टीनच्या मेकॉले, पॅरमोर आणि जॉन स्वेन ला बिया
पाठवल्या
९ मार्च मॅकॉले काम तमाम.
१० मार्च जॉन स्वेन काम तमाम
१२ मार्च पॅरमोरकडे जाऊन आलो. सगळं काही ठाकठीक झालं
"थॅंक्स..." कागदाची घडी घालून तो जॉन ओपनशॉकडे परत देत होम्स म्हणाला.. "आता मात्र आपल्याला एकही क्षण गमावून चालणार नाही. तू इथून ताबडतोब तुझ्या घरी जा आणि मी सांगतो तसं कर...."
"काय करू?"
"एकच काम. त्या पितळी गल्ल्याच्या पेटीमधे हा कागद घाल आणि त्यात एक चिठ्ठी लिहून ठेव, ज्यात सरळ शब्दात असं सांग की बाकीचे कागद तुझ्या काकाने नष्ट केले आहेत आणि हा एकच कागद उरला आहे. ती चिठ्ठी वाचून वाचणाऱ्याची तशी खात्री पटली पाहिजे. ती पितळी पेटी सांगितल्याप्रमाणे सनडायलवर ठेऊन दे .आलं लक्षात?"
"हो आलं लक्षात.."
"आत्ता सूड घेण्याचा वगैरे विचारही डोक्यात आणू नकोस.आधी तुला असलेला धोका आपल्याला टाळला पाहिजे. मग आपण या गुन्हेगारांना शिक्षा कशी करायची ते पाहू.."
"तुमचे आभार कसे मानू? तुम्ही मला आशेचा एक नवा किरण दिला आहे..." तो उठून ओव्हरकोट चढवत म्हणाला.
"एक सेकंदही वाया घालवू नकोस. स्वतःची नीट काळजी घे.तुझ्या जिवाला खूप मोठा धोका आहे. तू घरी कसा जाणार आहेस?"
"वॉटरलूहून ट्रेन पकडणार"
"अजून ९ वाजायचेत. रस्त्यावर वर्दळ असेल.तुला तसा धोका कमी दिसतो आहे. पण तू आजूबाजूला नीट बघ आणि काळजी घे"
"माझ्याकडे पिस्तूल आहे"
"छान! मग मी उद्यापासून तुझ्या केसमधे लक्ष घालायला सुरुवात करतो."
"तुम्ही हॉर्शेम ला येणार आहात का?"
" नाही हे रहस्य लंडनमधेच उलगडणार आहे"
"चालेल. मी दोन दिवसात त्या पेटीचं काय होतंय ते तुम्हाला कळवतो" तो आमच्याशी शेकहॅड करत म्हणाला आणि झपाट्याने चालत बाहेर पडला. पाऊस अजूनही कोसळतच होता. अतर्क्य घटनांची ही मालिका त्या वादळामुळे मला माझ्या सागरकथांइतकीच खिळवून टाकणारी वाटत होती.
शेरलॉक होम्स मात्र शेकोटीच्या लाल धगीकडे पाहतं बराच वेळ शांतपणे बसून होता. मग त्याने त्याचा पाईप पेटवला. आणि त्यातून निघणाऱ्या धुराच्या वेटोळ्यांकडे तो पहात राहिला.
आज मी अशीच एक कथा सांगणार आहे. आजपर्यंत माझ्या हातून लिहिल्या गेलेल्या सर्व कथांमधे या कथेमधल्या विचित्र आणि धक्कादायक घटनाक्रमासारखे प्रसंग सापडणार नाहीत.
१८८७ सालच्या सप्टेंबर महिन्याचे शेवटचे दिवस होते. शरदसंपातामुळे निर्मांण होणाऱ्या वादळाने भयंकर उग्र रूप धारण केले होते. पूर्ण दिवसभर गरजणाऱ्या वाऱ्याने आणि अक्षरशः कोसळणाऱ्या मुसळधार पावसाने लंडनच्या भर शहरी वस्तीत राहणाऱ्या लोकांनाही आपल्या शहरी कोशातून बाहेर येऊन निसर्गाच्या बलवान पंचमहाभूतांच्या अस्तित्त्वाची दखल घेण्यास भाग पाडले होते. खवळलेली महाभूते एखाद्या बंदिस्त आणि संतापलेल्या सिंहासारखी गरजत होती अंगावर चालून येत होती.वादळाचा वेग दर क्षणाला वाढत होता आणि पाऊस त्याला साथ देत होता. फायरप्लेसच्या एका बाजूला शेरलॉक होम्स आपल्याच तंद्रीत त्याच्या त्या डकवबुकातील नोंदी तपशीलवार लावत बसला होता आणि मी क्लार्क रसेलच्या सागरी कथांमधे बुडून गेलो होतो. वादळाची गर्जना समुद्राच्या गंभीर गाजेशी आणि पावसाचा मारा लाटांच्या सळसळीशी एकरूप होत असल्यामुळे मोठी झकास वातावरणनिर्मिती होत होती. माझी बायको तिच्या माहेरी गेली होती आणि काही दिवसांकरिता मी पुन्हा एकदा माझ्या बेकर स्ट्रीटवरच्या घरात मुक्काम ठोकला होता.
अचानक दारावरची बेल वाजली. माझ्या मित्राकडे पाहून मी म्हणालो
" इतक्या रात्री कोण बरं आलं असेल ? तुझा एखादा मित्र?"
"तुझ्याशिवाय मला कोणी मित्र नाही आणि मला पाहुणे आलेले आवडत नाहीत" तो म्हणाला.
" मग.एखादा अशील?
" आत्ता या वेळी आणि या परिस्थितीत कोण येणार आपल्याकडे? का कोणीतरी फार मोठ्या संकटात सापडलंय? "
तितक्यात जिन्यावर पावलं वाजली आणि दारावर टकटकही झाली. त्याने टेबलावरचा दिवा रिकाम्या खुर्चीकडे प्रकाश पडेल असा सरकवला. त्यामुळे तो पाहुणा त्या खुर्चीत बसू शकणार होता.
"आत या" होम्स मोठ्याने म्हणाला.
एक विशी-बाविशीचा तरुण मुलगा आत आला. त्याचे कपडे उंची होते आणि .त्याच्या वागण्या बोलण्यात अदबशीरपणा होता. दिव्याच्या प्रकाशात त्याने अस्वस्थपणे इकडेतिकडे नजर टाकली. त्याचा चेहरा फिकुटला होता आणि डोळे जड झाले होते आणि कुठल्यातरी चिंतेने त्याची खूपच घालमेल होत असावी असं त्याच्या डोळ्यांकडे पाहून वाटत होतं.
"तुम्हाला इतक्या रात्रीच्या वेळी त्रास देत असल्याबद्दल मला माफ करा. तुमच्या दारापाशी मी सगळं चिखलमय करून ठेवलं आहे..."
"तुमचा कोट आणि छत्री आपण या हुकाला अडकवून ठेवू या म्हणजे ते कोरडे होतील. ...तुम्ही नैरृत्येकडून आलेले दिसताय..."
"अं.. हो हॉर्शेम मधून आलोय"
"तुमच्या बुटाच्या चवड्यांवर दिसणारं वाळू आणि चुन्याचे मिश्रण खास वेगळं आहे..."
"मला तुमचा सल्ला हवाय ..."
" ते तर सहज शक्य आहे"
".... आणि मदतही हवी आहे."
"हम्म ते मात्र तितकं सोपं काम नाही"
"मी तुमच्याबद्दल बरंच ऐकलं आहे. मला मेजर प्रेन्डरगास्टांनी सांगितलं तुम्ही त्यांना टंकरव्हिल क्लब च्या घोटाळ्यातून कसं सोडवलंत ते..."
"हो खरं आहे. उगाचच त्यांच्यावर खोटे पत्ते लावल्याचा आरोप केला होता..."
"ते म्हणाले तुम्ही कुठलंही रहस्य उलगडू शकता....."
"ते काही तितकंसं खरं म्हणता येणार नाही.... ही अतिशयोक्ती आहे."
"आणि आजपर्यंत तुम्हाला कोणीही गंडवू शकलेलं नाही."
". आत्तापर्यंत मी चार वेळा फसवला गेलो आहे तीन पुरुषांकडून आणि एका स्त्रीकडून..."
" पण तुमच्या यशस्वी केसेसची संख्या तर खूपच जास्त असेल?"
"हो खरंय "
"मला खात्री आहे की या वेळीही तुम्हीच यशस्वी व्हाल...."
" तुम्ही शेकोटीजवळ सरकून बसा आणि काय तुमचा प्रश्न आहे ते मला जरा सविस्तर सांगा पाहू.."
" हा प्रश्न साधा नाही."
"माझ्याकडे येणारे कुठलेच प्रश्न साधे नसतात.. म्हणूनच तर लोकं माझ्याकडे येतात ना... "
"आमच्या घरात फारच रहस्यमय आणि अतर्क्य घटना घडल्या आहेत "
" मला फार कुतूहल वाऱायला लागलं आहे. मला सगळं नीट पहिल्यापासून सांगा ."
खुर्ची पुढे ओढून आणि शेकोटीकडे पाय करून तो सांगू लागला.
"माझं नाव जॉन ओपनशॉ..खरं पाहता या गोष्टीशी माझा तसा काहीच संबंध नाही. या आमच्या घरात पूर्वापार घडलेल्या घटना आहेत. मी सुरुवातीपासूनच सांगतो."
"माझ्या आजोबांना दोन मुलं होती.एक माझा काका इलिअस आणि दुसरे माझे वडील जोसेफ. माझ्या वडिलांचा सायकलचे सुटे भाग बनवण्याचा कारखाना होता आणि त्यांच्याकडे असलेल्या "ओपनशॉ अनब्रेकेबल टायर्स" च्या पेटंटमुळे निवृत्त होईपर्यंत त्यांनी बराच पैसा मिळवला ."
"इलिअसकाका मात्र त्याच्या तरुणपणीच अमेरिकेत फ्लोरिडाला गेला. तिथे शेतीमधे त्याचा चांगला जम बसला होता. पुढे युद्ध सुरू झाल्यावर तो जॅक्सनच्या सैन्यात सामील झाला आणि नंतर हूडच्या हाताखाली त्याने कर्नलच्या पदापर्यंत मजल मारली. लीने युद्धबंदी केल्यावर काका परत शेतीकडे वळला. ३-४ वर्षांनंतर ,साधारण १८६९ - ७० च्या सुमाराला निग्रोंबद्दल त्याला वाटणारी घृणा आणि रिपब्लिकन सरकार त्यांना देत असलेल्या सवलती यांना वैतागून तो इंग्लंडला परत आला. आणि आपल्या पैशातून त्याने ससेक्स जवळ हॉर्शॅममधे जमीन घेतली. तो एकलकोंडा आणि संतापी होता . संतापला की तो वाट्टेल ते बोलत असे. इतकी वर्षं तो हॉर्शेम मधे राहिला पण एकदाही त्याने गावात पाऊल टाकल्याचं मला तरी आठवत नाही. त्याच्या घराभोवती बाग होती आणि घराशेजारीच त्याचे २-३ मळे होते तिथेच तो आपले मन रमवत असे. पण बरेचदा आठवडेच्या आठवडे तो आपल्या खोलीतून बाहेरही पडत नसे. तो खूप प्यायचा आणि सिगारेट्सही ओढायचा . तो अगदी माणूसघाणा होता. त्याला कोणी मित्रही नव्हते आणि सख्ख्या भावाशीही त्याचे संबंध नव्हते."
"पण आश्चर्य म्हणजे माझ्यावर मात्र त्याचा जीव होता. त्याला मी पहिल्यांदा भेटलो तेंव्हा मी अकरा-बारा वर्षांचा असेन नसेन. इंग्लंडमधे येऊन ८-९ वर्षं झाल्यावर १८७८ च्या सुमारास ' मी त्याच्याजवळ रहावे ' अशी त्याने माझ्या बाबांना गळ घातली. तो माझ्याशी नेहेमीच चांगला वागत असे. तो जेव्हा शुद्धीत असे तेंव्हा तो माझ्याशी खेळतही असे. त्याने सर्व कामकाजामधे आणि व्यवहारांमधे मला सगळे अधिकार दिले होते. त्यामुळे सोळा वर्षांचा होईपर्यंत घरातली बरीचशी कामं मी जबाबदारीने हाताळू लागलो होतो. मी सगळ्या महत्त्वाच्या किल्ल्या सांभाळत असे. मला कुठेही जायची-यायची मुभा होती आणि त्याच्या एकांतवासात व्यत्यय येणार नाही अशा बेताने मी माझ्या मर्जीप्रमाणे आयुष्य जगत होतो. पण या स्वातंत्र्याला एक अपवाद होता. घराच्या माळ्यावरची एक खोली सतत कुलूप लावून बंद केलेली असे. तिथे जायची कोणालाच - मलासुद्धा परवानगी नव्हती. बालसुलभ कुतूहलाने मी दरवाज्याच्या फटीतून डोकावून पाहिले होते पण जुन्या ट्रंका आणि इतर अडगळीचं सामान सोडून मला त्या खोलीत दुसरं काहीच दिसलं नाही."
"१८८३ सालच्या च्या मार्च महिन्यात एक दिवस सकाळी काकाच्या न्याहारीच्या टेबलावर परदेशातील पोस्टाचा शिक्का असलेलं एक पाकीट येऊन पडलं. काकाला कोणीच पत्र पाठवायचं नाही. अगदी आमची बिलंसुद्धा आम्ही रोखीने चुकवत असू. त्यामुळे ते आलेलं पत्र ही आश्चर्याचीच गोष्ट होती......"
"भारतातून आलेलं दिसतंय पॉंडिचेरीच्या पोस्टाचा शिक्का आहे. काय असावं बरं हे?" पत्र उघडत तो म्हणाला.
काकाने घाईघाईने तो लखोटा फोडला. यातून संत्र्याच्या वाळलेल्या पाच बिया खडखड आवाज करीत त्याच्या बशीत येऊन पडल्या.
तो प्रकार पाहून मला हसूच फुटलं. पण त्याच्या चेहयाकडे पाहताच माझं हसू ओठावरच विरलं. त्याने डोळे विस्फारले होते आणि आ वासला होता. त्याचा चेहरा एखाद्या भुतासारखा पांढरा फटक पडला होता. आणि आपल्या थरथरणाऱ्या हातातल्या त्या पाकीटावरच्या अक्षरांकडे तो टक लावून पहात होता.
"K.K.K .... परमेश्वरा.... अखेर माझ्या पापांनी मला गाठलंच." तो जवळजवळ किंचाळलाच.
"काका, हे सगळं काय चाललंय?" मी त्याला ओरडून विचारलं
"मृत्यू" तो म्हणाला आणि त्याच क्षणी त्याच्या खोलीत गडप झाला. हा सगळा प्रकार पाहून मला भितीने अगदी घाम फुटला. मी ते पाकीट उचललं. त्याच्या आतल्या बाजूला डिंकाच्या वर लाल शाईने 'K' हे अक्षर तीन वेळा लिहिलेलं होतं. त्या पाच संत्र्याच्या बिया सोडल्या तर त्या पाकिटात दुसरं काहीही नव्हतं. तो इतका का घाबरला होता हे काही केल्या माझ्या लक्षात येईना. मी त्याच्या खोलीकडे पळालो. तो मला वाटेतच भेटला. त्याच्या हातात एक जुनाट गंजकी किल्ली - माळ्यावरच्या खोलीची असणार ती , होती आणि दुसऱ्या हातात एक गल्ला जमा करायला वापरतात तसली पितळी पेटी होती.
"त्यांना काय हवं ते करू देत. पण मी त्यांना गुंगारा देणार आहे." . तो गरजला."... मेरीला सांग मला माझ्या खोलीत एक शेकोटी लावून द्यायला आणि तू लगेच फोर्डहॅम ना आपल्या वकिलांना घेऊन ये."
" मी त्याने करायला सांगितलेली कामे केली. वकील आले तेंव्हा त्याने मला त्याच्या खोलीत बोलावलं. त्याच्या खोलीत शेकोटी धडाडून पेटली होती आणि चोहीकडे काळी पूड आणि जळकी राख पसरली होती. ती गल्ल्याची पेटी तिथेच बाजूला पडली होती. ती पूर्ण रिकामी होती आणि तिच्याकडे नीट बघताच माझ्या असं लक्षात आलं की तिच्या झाकणावरही सकाळच्या त्या पाकिटासारखाच एक मोठ्ठा 'K' काढलेला होता.
"जॉन, माझी अशी इच्छा आहे की तू माझ्या या मृत्युपत्रावर सही करावीस." काका म्हणाला. " मी माझी सगळी मालमत्ता तिच्या सगळ्या सुदैवा-दुर्दैवासकट माझ्या भावाच्या म्हणजे तुझ्या बाबांच्या नावावर करतो आहे. जी पुढेमागे तुलाच मिळणार आहे. जर तू सुखाने तिचा उपभोग घेऊ शकलास तर फारच छान पण जर तुझ्या असं लक्षात आलं की तुला ती लाभत नाहीये तर हा तुझा काका तुला सांगतो आहे की तुझ्या सगळ्यात भयंकर शत्रूच्या नावे ती करून टाक. इतकी भयंकर दुधारी गोष्ट तुझ्या माथी मारताना मला पश्चात्ताप होतो आहे पण या नजिकच्या भविष्यकाळात कशा घटना घडतील हे मी सांगू शकत नाही .... याच्यावर सही करतोस ना?."
"त्याने सांगितल्याप्रमाणे मी त्या कागदावर सही केली आणि आमचे वकील तो कागद बरोबर घेऊन गेले.या विचित्र घटनेचा माझ्यावर खोल परिणाम झाला. मी मनाशीच त्या प्रसंगावर उलटसुलट बाजूंनी अनेकदा विचार केला पण त्या प्रसंगाचा अर्थ मला लागू शकला नाही. त्या घटनेमुळे आलेलं भितीचं सावट काही केल्या माझ्या मनावरून जाईना पण जसजसे दिवस जात राहिले आणि आमच्या दिनक्रमामधे काही फरक पडला नाही तसतशी ती बोच मात्र जरा कमी व्हायला लागली. काकाचं पिणं मात्र प्रचंड प्रमाणात वाढलं होतं आणि कोणत्याही प्रकारे माणसांची संगत तो पूर्णपणे टाळत होता. तो त्याचा बराचसा वेळ त्याच्या खोलीत आतून कुलूप लावून घेतलेल्या अवस्थेत घालवत असे. पण कधीकधी दारूच्या नशेत बेभान झालेला असताना तो हातात रिव्हॉल्व्हर घेऊन बागेत फेऱ्या मारत असे आणि "मी कोणालाही घाबरत नाही. मी काही .बघतोच कोण मला पकडतंय ते" असं मोठमोठ्याने बरळत असे. हे उसनं अवसान गळाल्यावर मात्र तो पळत आपल्या खोलीत जायचा आणि तिला आतून कुलूप लावून बसायचा. त्याचं एकूणच वागणं पाहून असं वाटत होतं की त्याच्या मनात खोलवर दडून बसलेली दहशत सहन करणं त्याच्या शक्तीबाहेरचं होतं. अनेकदा थंडीच्या दिवसातही त्याचा चेहरा घामाने डबडबलेला मी पाहिला आहे."
"एक दिवस तो असाच त्याच्या त्या नशेतल्या सफरीवर घरातून बाहेर पडला तो परत आलाच नाही. आम्ही शोधाशोध केल्यावर बागेतल्या एका हिरवट डबक्यात तो तोंडावर पडलेला आम्हाला सापडला. त्याच्या आजूबाजूला झटापटीच्या काहीच खुणा नव्हत्या आणि त्या डबक्यात पाणीही फक्त दोन फूट खोल होतं. पण त्याच्या स्वतःच्या विचित्र वागण्यामुळे ज्यूरीतील लोकांनी त्याच्या मृत्यूचे कारण आत्महत्या असणार असा निर्णय दिला. पण मरणाच्या नुसत्या विचारानेदेखिल त्याला किती वेदना होत हे मी पाहिलं होतं. त्यामुळे त्याने आपणहून मृत्यूला मिठी मारली असेल या गोष्टीवर माझा कधीच विश्वास बसला नाही. पण हळूहळू ती गोष्ट मागे पडली. त्याची सुमारे चौदा हजार पौंडांची मालमत्ता वारशाने माझ्या बाबांना मिळाली जी आजपर्यंत त्यांच्याच नावे बँकेत आहे."
"एक मिनिट," होम्स त्याला मधेच थांबवत म्हणाला " तुमची हकीगत आजपर्यंत मी ऐकलेल्या सगळ्या कथांपेक्षा खरंच विलक्षण आहे. तुमच्या काकांना ते पत्र मिळालं त्या दिवशी कोणती तारीख होती आणि त्यांचा मृत्यू झाला त्या दिवशी कोणती तारीख होती हे तुम्ही मला नीट सांगू शकाल का?"
"ते पत्र आम्हाला मिळालं १० मार्च १८८३ ला आणि त्यानंतर बरोबर सात आठवड्यांनी म्हणजे २ मे १८८३ च्या रात्री काकाचा मृत्यू झाला."
"ठीक आहे...पुढे काय झालं?"
"जेव्हा माझ्या बाबांनी त्या घराचा ताबा घेतला तेव्हा मी त्यांना विनंती केली आणि ती माळ्यावरची खोली आम्ही काळजीपूर्वक तपासून काढली. आम्हाला ती पितळी गल्ल्याची पेटी मिळाली. ती रिकामी होती आणि तिच्या झाकणावर एक कागद चिकटवलेला होता. त्यावर 'K.K.K' असं लिहिलं होतं. त्याच्या खाली 'पत्रे, पावत्या, नोंदी ' असं लिहिलेलं होतं. माझ्या काकांनी नष्ट केलेल्या कागदांच्या स्वरूपाबद्दल यावरून कल्पना येत होती. त्या पेटीशिवाय त्या खोलीत महत्त्वाचं असं काहीच नव्हतं. हां काकांच्या जुन्या डायऱ्या आणि नोंदवह्या मात्र होत्या ज्यात त्याच्या पराक्रमाची वर्णनं होती. आणि त्याच्या अमेरिकेच्या दक्षिण संस्थानांमधल्या राजकारणी लोकांशी असलेल्या त्याच्या जवळिकीबद्दलही त्यात काही माहिती होती."
" माझे वडील १८८४ सालाच्या सुरुवातीला तिथे रहायला आले आणि १८८५ सालापर्यंत आमचं एकूणच बरं चाललं होतं. ४ जानेवारीच्या दिवशी आम्ही दोघे ब्रेकफास्ट करायला बसलो असताना बाबां एकदम ओरडले. त्यांच्या हातात एक पाकीट होतं आणि दुसऱ्या हातात संत्र्याच्या पाच बिया होत्या. काकाच्या विचित्र मृत्यूची बाबांनी नेहेमीच टर उडवली होती. पण मला त्यांच्या चेहऱ्यावर भिती स्पष्ट दिसत होती. "
"जॉन, हे सगळं काय आहे?" ते गडबडून गेले होते.
माझ्या काळजाचं पाणी पाणी झालं होतं. "K.K.K." मी उद्गारलो.
त्यांनी पाकिटाच्या आत पाहिलं. " ते तर दिसतंच आहे... पण आतल्या बाजूला हे काय लिहिलंय?"
"कागदपत्रं सनडायलवर ठेवा" मी त्यांच्या खांद्यावरून वाकून ते वाक्य वाचलं.
"कुठले कागद? कुठली सनडायल?" त्यांनी मला विचारलं.
"आपल्या बागेत आहे एक सनडायल आहे तीच असणार. आणि ती कागदपत्र म्हणजे ती काकाने जाळून टाकलेलीच ..."
"काहीही.." बाबा धैर्य गोळा करायचा प्रयत्न करत म्हणाले. " आपण एका सभ्य देशात राहतो आणि असले जंगलचे कायदे पाळलेच पाहिजेत असं आपल्यावर बंधन नाही...कुठून आलंय हे पत्रं"
"डंडी" शिक्का बघत मी म्हणालो.
" प्रॅक्टिकल जोक्स.... दुसरं काय..." बाबा म्हणाले " माझा संबंधच काय सनडायल्स आणि कगदपत्रांशी? मी नाही असल्या पत्रांना भीक घालत..."
"आपण पोलिसांकडे जाऊ या. आत्ता लगेच..."
"नको ते आपल्या मूर्खपणाला हसतील.."
"मी जाणार..."
"नाही माझी तुला परवानगी नाही. विसरून जा. थोतांड आहे झालं..."
"त्यांच्याशी वाद घालण्यात काहीच अर्थ नव्हता. माझ्या मनात मात्र कुठेतरी धोक्याची घंटा वाजत होती."
"ते पत्र आल्यापासून तिसऱ्या दिवशी माझे बाबा त्यांच्या जुन्या मित्राला, मेजर फ्रीबॉडींना भेटायला पोर्टसडाऊन हिलला गेले. ते अशा वेळी घरापासून दूरच असलेले बरे या विचाराने मला जरा बरंच वाटलं. ते गेल्याच्या दुसऱ्या दिवशी मेजर फ्रीबॉडींची तार मला मिळाली. मी लगेच तिथे गेलो. संध्याकाळच्या वेळी फेअरहॅमहून परत येत असताना बाबा तिथल्या घराशेजारच्या चुनखडीच्या खड्ड्यात पडले होते. त्याच्या डोक्याचा चेंदामेंदा झाला होता. मी त्यांच्याकडे धावलो पण ते गेलेले होते. अनोळखी परिसरातून अंधुक प्रकाशातून घरी येताना ते खड्ड्यात पडले या वाक्यावर ज्यूरीचे एकमत झाले आणि त्यांनी अपघाती मृत्यूचा निर्वाळा देऊन टाकला. त्यांच्या मृत्यूशी संबंधित गोष्टींचा मी मागोवा घेण्याचा प्रयत्न केला पण मला घातपाताकडे निर्देश करणारी एकही खूण सापडली नाही किंवा त्यांच्या मृतदेहाशेजारी पावलांच्या किंवा तशा स्वरूपाच्या कुठल्याच खुणा मिळाल्या नाहीत. झालेल्या घटनांची पूर्ण माहिती मला असल्यामुळे माझी मात्र खात्री होती की त्यांना कुठल्यातरी भयंकर सापळ्यात अडकवण्यात आलं होतं."
"ज्या भयंकर परिस्थितीमधे माझी मालमत्ता मला मिळाली होती ती बघता मी ती तेंव्हाच कोणालातरी विकून टाकायला हवी होती. पण माझी अशी खात्री झाली होती की माझ्या काकांचा पूर्वेतिहास हाच आमच्यावरच्या संकटांचं कारण होता त्यामुळे इस्टेटीचा त्याच्याशी काहीच संबंध नव्हता. "
"बाबा १८८५ मधे वारले. त्याला आता २ वर्षे आणि आठ महिने उलटले आहेत. इतके दिवस मी सुखाने जगलो आणि आमच्या घराण्याचा हा शाप मागच्या पिढीबरोबरच संपुष्टात आला असे समजून मी निर्धास्त झालो होतो पण माझा तो समज चुकीचा होता. बाबा आणि काकाच्या नशिबाप्रमाणे काल सकाळी माझ्यावरही तीच वेळ आली."
त्याने त्याच्या ओव्हरकोटाच्या खिशातून एक चुरगाळलेले पाकीट बाहेर काढले आणि त्यातून पाच संत्र्याच्या वाळक्या बिया बाहेर पडल्या."हे ते पाकीट. त्यावर लंडनच्या पूर्व विभागाचा शिक्का आहे आणि आत तेच 'K.K.K.' आणि कागदपत्रं सनडायलवर ठेवायची सूचना आहे. "
"मग तुम्ही काय केलंत?" होम्सने विचारलं.
"काहीच नाही."
"काहीच नाही?"
"खरं सांगू का? " आपलं तोंड वैतागाने आपल्या पांढुरक्या हातांमधे लपवीत तो म्हणाला" मी खूप असहाय्य आहे. आपल्यावर शिकाऱ्याचा घाव पडणार आहे हे माहीत असलेल्या सशाप्रमाणे माझी गत झाली आहे. काय करू मला तर काही सुचतच नाही.."
"छे छे....तुला काहीतरी हालचाल केलीच पाहिजे बाबा... ही हातपाय गाळण्याची वेळ नाही. तू त्वरेने हालचाल केलीस तरच तू वाचशील ..." होम्स जवळजवळ ओरडलाच...
"मी पोलिसांना सांगितलं आहे..."
"बर.."
"पण त्यांनी माझं बोलणं हसतहसतच ऐकून घेतलं. त्या इन्स्पेक्टरचं मत असंच पडलं की ही पत्रं म्हणजे प्रॆक्टिकल जोक्स आहेत आणि माझ्या बाबा-काकांचे मृत्यू हे ज्यूरींनी म्हटल्याप्रमाणे फक्त अपघात होते. त्यांचा याच्याशी संबंध जोडण्यात काहीच अर्थ नाही..."
होम्सने संतापाने आपले हात हवेत वर केले आणि मुठी वळल्या. " शुद्ध मूर्खपणा आहे हा..." तो वैतागून ओरडला.
"हा त्यांनी एवढं मात्र केलंय की माझ्या संरक्षणासाठी त्यांचा एक माणूस माझ्या घरी राहील अशी व्यवस्था केली आहे..."
"तो आत्ता आला आहे का तुझ्याबरोबर?"
"नाही.. त्याला फक्त घरातच माझ्याबरोबर रहायचे आदेश होते..."
पुन्हा एकदा होम्सने वैतागाने हवेत हात वर केले...
"का आलास तू माझ्याकडे?" तो ओरडला "आणि त्यातही इतका उशीर झाल्यावर का आलास? लगेच का नाही आलास ?"
"मी मेजर प्रेन्डरगास्टांशी आजच बोललो.. त्यांनी मला तुमच्याकडे यायचा सल्ला दिला..."
"तुला ते पत्र मिळून जवळजवळ दोन दिवस झाले आहेत. त्यामुळे याआधीच तू हालचाल करायला हवी होतीस. तू आत्ता आम्हाला सांगितलंस त्याव्यतिरिक्त तुझ्याकडे सांगण्यासारखं आणखी काही नाही ना? एखादा पुरावा वगैरे?"
"अं... आहे असं म्हणून त्याने आपल्या कोटाच्या खिशातून एक रंग उडालेला निळसर जुनाट कागद बाहेर काढला.
"माझ्या काकांनी जाळलेले कागद याच रंगाचे होते. हा मला काकाच्या खोलीत सापडला. हा शेकोटीतून उडाला असावा. संत्र्याच्या बियांचा उल्लेख सोडून त्यात इतर काही नाही. एखाद्या खासगी डायरीचे पान असावे तसा आहे तो. अक्षर मात्र काकाचंच आहे...."
होम्सने तो कागद उजेडात धरला. त्याच्या फाटलेल्या कडेवरून तो एखाद्या वहीतून फाडला असावा हे स्पष्ट दिसत होतं. त्याच्यावर मार्च १८६९ असं लिहिलेलं होतं आणि त्याखाली पुढील नोंदी होत्या -
४ मार्च हडसन त्याच जुन्या जागेवर आला होता.
७ मार्च सेंट ऑगस्टीनच्या मेकॉले, पॅरमोर आणि जॉन स्वेन ला बिया
पाठवल्या
९ मार्च मॅकॉले काम तमाम.
१० मार्च जॉन स्वेन काम तमाम
१२ मार्च पॅरमोरकडे जाऊन आलो. सगळं काही ठाकठीक झालं
"थॅंक्स..." कागदाची घडी घालून तो जॉन ओपनशॉकडे परत देत होम्स म्हणाला.. "आता मात्र आपल्याला एकही क्षण गमावून चालणार नाही. तू इथून ताबडतोब तुझ्या घरी जा आणि मी सांगतो तसं कर...."
"काय करू?"
"एकच काम. त्या पितळी गल्ल्याच्या पेटीमधे हा कागद घाल आणि त्यात एक चिठ्ठी लिहून ठेव, ज्यात सरळ शब्दात असं सांग की बाकीचे कागद तुझ्या काकाने नष्ट केले आहेत आणि हा एकच कागद उरला आहे. ती चिठ्ठी वाचून वाचणाऱ्याची तशी खात्री पटली पाहिजे. ती पितळी पेटी सांगितल्याप्रमाणे सनडायलवर ठेऊन दे .आलं लक्षात?"
"हो आलं लक्षात.."
"आत्ता सूड घेण्याचा वगैरे विचारही डोक्यात आणू नकोस.आधी तुला असलेला धोका आपल्याला टाळला पाहिजे. मग आपण या गुन्हेगारांना शिक्षा कशी करायची ते पाहू.."
"तुमचे आभार कसे मानू? तुम्ही मला आशेचा एक नवा किरण दिला आहे..." तो उठून ओव्हरकोट चढवत म्हणाला.
"एक सेकंदही वाया घालवू नकोस. स्वतःची नीट काळजी घे.तुझ्या जिवाला खूप मोठा धोका आहे. तू घरी कसा जाणार आहेस?"
"वॉटरलूहून ट्रेन पकडणार"
"अजून ९ वाजायचेत. रस्त्यावर वर्दळ असेल.तुला तसा धोका कमी दिसतो आहे. पण तू आजूबाजूला नीट बघ आणि काळजी घे"
"माझ्याकडे पिस्तूल आहे"
"छान! मग मी उद्यापासून तुझ्या केसमधे लक्ष घालायला सुरुवात करतो."
"तुम्ही हॉर्शेम ला येणार आहात का?"
" नाही हे रहस्य लंडनमधेच उलगडणार आहे"
"चालेल. मी दोन दिवसात त्या पेटीचं काय होतंय ते तुम्हाला कळवतो" तो आमच्याशी शेकहॅड करत म्हणाला आणि झपाट्याने चालत बाहेर पडला. पाऊस अजूनही कोसळतच होता. अतर्क्य घटनांची ही मालिका त्या वादळामुळे मला माझ्या सागरकथांइतकीच खिळवून टाकणारी वाटत होती.
शेरलॉक होम्स मात्र शेकोटीच्या लाल धगीकडे पाहतं बराच वेळ शांतपणे बसून होता. मग त्याने त्याचा पाईप पेटवला. आणि त्यातून निघणाऱ्या धुराच्या वेटोळ्यांकडे तो पहात राहिला.
"वॉटसन, आजपर्यंतच्या आपल्या सगळ्या केसेस मधे ही केस सगळ्यात अद्भुत आहे..हा प्राणी अतिशय भयंकर परिस्थितीत वावरतो आहे."
"तुला माहितेय त्याच्यापुढे काय वाढून ठेवलंय ते?"
"प्रश्नच नाही...."
"कोण त्रास देतंय त्याला? आणि हा KKK कोण आहे? तो का त्या बिचाऱ्याच्या मागे लागलाय?"
"आपल्यापुढे एका मोठ्या साखळीतला एक दुवा आहे. त्यावरून त्या साखळीतल्या पुढच्या आणि मागच्या कड्या आपल्याला ओळखायच्या आहेत... आता या केससाठी माझ्या तर्कबुद्धीबरोबरच माझ्या माहिती-साठ्याचाही आपल्याला उपयोग करायचा आहे. जरा त्या खणातून अमेरिकन एन्सायक्लोपीडिया काढ पाहू.. त्यातलं K अक्षर बघ.. काढलास? हां.. तर आता आपण कर्नल ओपनशॉबद्दलचे सगळे दुवे एकत्र मांडून त्यावरून आपल्याला काय मिळतंय ते पाहू. "
."पहिली गोष्ट म्हणजे ओपनशॉसारखा माणूस इंग्लंडला परत आला त्यापाठीमागे तसंच मोठं कारण असणार. साधारण त्याचं वय बघता त्याला त्याच्या सगळ्या सरावाच्या झालेल्या गोष्टी सोडून आणि तेही फ्लोरिडामधलं उत्कृष्ठ हवापाणी सोडून इंग्लंडमधल्या एका कोपऱ्यातल्या खेड्यात येऊन राहणं खूप अवघड गेलं असणार. इथे आल्यावरही त्याचा एकलकोंडेपणा आणि माणूसघाणेपणा पाहून आपण असा तर्क करू शकतो की त्याला कशाचीतरी किंवा कोणाचीतरी भिती वाटत होती आणि याच भितीने त्याला अमेरिका सोडून पळून जायला भाग पाडलं. त्याच्या जुन्या सहकाऱ्यांकडून त्याला मिळालेल्या पत्रांकडे पाहून तू हे अनुमान सहज काढू शकतोस की त्याला नक्की कशाची भिती वाटत होती. त्या पत्रांवरच्या पोस्टांचे शिक्के कुठले होते हे तू नीट पाहिलंस का?"
"पहिला पॉंडिचेरी, दुसरा डंडी आणि तिसरा लंडनचा होता..." .
"नुसतं लंडन नाही... ईस्ट लंडन... यावरून तुझा काय तर्क होतो?"
"ही सगळी गावं बंदरं आहेत. पत्र लिहिणारा बोटीवर असला पाहिजे..."
"सुरेख! आपल्याला एक क्लू मिळाला आहे. पत्र लिहिणारा माणूस बोटीवर असण्याची दाट शक्यता आहे. आता आपण अजून एक मुद्दा लक्षात घेऊ. जेव्हा पत्र पॉंडिचेरीहून आलं तेंव्हा धमकी खरी ठरायला सात आठवडे लागले होते. डंडीहून आलं तेंव्हा फक्त तीन ते चार दिवस लागले. याचा अर्थ काय होतो?"
"हे अंतर बरंच जास्त आहे प्रवास करून यायला.."
"पण पत्र यायलाही जास्त वेळ लागणार ना..."
"माझ्या नाही बुवा काही लक्षात येत..."
"याचा अर्थ असा आहे की पत्र लिहिणारा माणूस किंवा माणसं एका शिडाच्या जहाजावर आहेत. ते नेहेमीच कामाला सुरुवात करायच्या आधी एक धोक्याची सूचना पाठवतात. डंडीहून काम पूर्ण करायला त्यांना किती कमी वेळ लागला हे तू पाहिलंच आहेस. ते जर पॉंडिचेरीहून आगबोटीने आले असते तर त्या पत्रासोबतच ते पोचले असते. पण त्यांना लागलेल्या सात आठवड्यांमधून आपल्याला डाकबोट आणि शिडाच्या जहाजाच्या वेगातला फरक कळतो. "
"असेल. असं असेल..."
"असेल नाही, आहे. आता तुझ्या लक्षात आलं असेल की मी जॉनला इतकी घाई का केली... त्याच्याभोवती घोटाळणारा धोका किती मोठा आहे हे तुला कळलं का? दर वेळी त्यांना पत्र पाठवल्याच्या ठिकाणाहून इथे यायला जितका वेळ लागतो तितकाच वेळ आपल्याला मिळतो. या वेळी पत्र लंडनहूनच आलं आहे. म्हणूनच आपल्याला वेळ वाया घालवून चालणार नाहीये..."
"अरे बापरे... या सगळ्यामागचं कारण काय असेल?"
"ओपनशॉने पळवून आणलेली कागदपत्रं त्या जहाजावरच्या लोकांसाठी खूपच महत्त्वाची असणार. ही गोष्ट उघड आहे की हे एकट्या माणसाचं काम नाही. कोर्टात ज्यूरीला पटू शकेल अशा तऱ्हेने दोन दोन खून करणं एकट्या माणसाला जमणार नाही. यात एकापेक्षा जास्त माणसं आहेत आणि ती सगळी कल्पक आणि दृढनिश्चयी आहेत. त्यामुळे KKK हे एका माणसाचं नाव नसावं.. ते एखाद्या संघटनेचं नाव असणार."
"कुठली संघटना?"
"तू कू क्लक्स क्लान बद्दल ऐकलं आहेस का?" तो पुढे सरकत अगदी हळू आवाजात म्हणाला.
"नाही बुवा...."
त्याने हातातलं पुस्तक उघडलं " हे बघ... कू क्लक्स क्लान हे एका गुप्त संघटनेचं नाव आहे. हे नाव रायफलमधून गोळी झाडताना होणाऱ्या आवाजावरून ठेवलं गेलं आहे. अमेरिकन सिव्हिल वॉर नंतर माजी सैनिकांनी मिळून ही संघटना काढली जी अतिशय वेगाने अमेरिकेच्या टेनेसी, लुईझियाना, कॅरोलिना, जॉर्जिया आणि फ्लोरिडा यासारख्या दक्षिण राज्यांमधे फोफावली तिचा मुख्य उपयोग राजकीय स्वार्थासाठी, निग्रो लोकांमधे दहशत माजवण्यासाठी आणि या पॉलिसीच्या विरोधात असणाऱ्यांना संपवण्यासाठी किंवा त्यांना देशाबाहेर पळवून लावण्यासाठी केला जात असे. या संघटनेचे लोक त्यांच्या शत्रूंना ओकच्या फांदीचे पाच तुकडे, टरबुजाच्या पाच बिया किंवा संत्र्याच्या पाच बिया पाठवून पूर्वसूचना देत असत. ही सूचना मिळाल्यावर त्या माणसाने आपली मते बदलावीत किंवा तिथून कायमचे पळून जावे अशी अपेक्षा असे. जर त्या माणसाने विरोध केला तर त्याचा 'आकस्मिक' मृत्यू ठरलेलाच होता. या संघटनेची बांधणी इतकी कौशल्याने केली गेली होती की आजतागायत त्यांच्याविरुद्ध एकही गुन्हा नोंदवला गेलेला नाही. ही संघटना मोडून काढायच्या अमेरिकन सरकारच्या प्रयत्नांना न जुमानता ती बरीच वर्षे वाढत राहिली. १८६९ मधे ती अचानक नाहीशी झाली. तिचं पुनरुज्जीवन करण्याचे अनेक अयशस्वी प्रयत्न होत राहिले आहेत. "
"तुझ्या हे लक्षात आलंच असेल की ही संघटना कोलमडून पडली तेंव्हाच ओपनशॉ या कागदपत्रांसकट अमेरिकेतून अदृश्य झाला. त्या कागदपत्रांमधे संघटनेच्या सुरुवातीच्या काळातल्या नोंदी असणार आणि म्हणूनच त्या संघटनेतील काही भयंकर लोक ओपनशॉ कुटुंबाच्या मागावर आहेत. आणि जोपर्यंत हे कागद परत मिळत नाहीत तोपर्यंत ते शांत बसणार नाहीत."
"म्हणजे ते आपण पाहिलेलं पान...."
"त्यावरही अशाच घटनांच्या नोंदी आहेत... आता आज रात्री या विषयावर अधिक चर्चा करण्यात अर्थ नाही. आता तू जाऊन झोप आणि मी जरा वेळ व्हायोलिन वाजवत बसतो. सकाळी आपण यात लक्ष घालू. जॉन ओपनशॉ त्याच्या कामगिरीत यशस्वी झाला असेल अशी आशा करू या..."
सकाळपर्यंत पाऊस जरा उघडला होता. जीव नसलेला फिकट सूर्य आकाशात तरंगत होता. मी खाली आलो तेंव्हा शेरलॉक होम्स बाहेर पडण्याच्या तयारीत ब्रेकफास्टच्या टेबलावर बसला होता.
"सॉरी मी तुझ्यासाठी थांबलो नाही.आज मला बरीच कामं करायची आहेत आणि या ओपनशॉच्या केसचाही छडा लावायचा आहे."
"काय करायचं ठरवलं आहेस तू?"
"आधी काही गोष्टींची चौकशी करायची आहे.पुढे काय करायचं हे त्यावर ठरेल.बहुतेक मला हॉर्शेमलाही जावं लागणारसं दिसतंय..."
माझी कॉफी येईपर्यंत मी ताजं वर्तमानपत्र उघडलं.माझी नजर एका मथळ्यावर खिळली आणि माझ्या काळजाचा थरकाप झाला..
"आता या सगळ्याला फार उशीर झालाय..." मी म्हणालो.
"अरेच्या..." ही भिती मला होतीच.. कसं काय झालं हे?" तो वरवर शांतपणे म्हणाला पण त्याला धक्का बसला होता हे कळत होतं.
मी बातमी वाचू लागलो
वॉटरलू पुलावरील अपघात
काल रात्री ९ ते १० च्या दरम्यान एच. डिव्हिजनच्या कॉन्स्टेबल कूक यांनी ड्यूटीवर असताना मदतीसाठी ठोकलेली आरोळी ऐकली आणि काहीतरी पाण्यात पडल्याचा आवाज ऐकून ते धावत गेले. अतिशय अंधारामुळे काही दिसणं अशक्य होतं. वॉटर पोलिस डिपार्टमेंटच्या मदतीने त्यांनी त्या माणसाचा जीव वाचवण्याचा प्रयत्न केला पण ते शक्य झालं नाही. नंतर बॉडी बाहेर काढण्यात आली. ती हॉर्शेमच्या मिस्टर ओपनशॉ यांची असल्याचे त्यांच्या खिशात सापडलेल्या पाकिटावरून समजते. रात्रीच्या अंधारात शेवटची ट्रेन पकडण्याच्या धांदलीमधे रस्ता चुकून ते नदीकाठच्या बोटी नांगरण्याच्या पट्ट्यात पडले असावेत. त्यांच्या शरीरावर झटापटीच्या कोणत्याही खुणा नव्हत्या. त्यांचा अपघातामधे दुर्दैवी अंत झाला आहे. नदीकाठच्या नांगरपट्टीच्या सुरक्षिततेकडे महानगरपालिका आता तरी लक्ष देईल अशी आम्हाला आशा वाटते.
आम्ही काही काळ सुन्नपणे बसून होतो. मी होम्सला इतकं गळून गेलेलं आणि हादरलेलं आजपर्यंत पाहिलेलं नव्हतं.
"हा माझ्या अभिमानावर घाला आहे. देवाने मला तेवढी ताकद दिली तर मी त्यांना सोडणार नाही. तो माझ्याकडे मदतीसाठी आला होता. आणि मी त्याला सरळ त्याच्या मृत्यूकडे पाठवलं...."
तो संतापाने खोलीभर येरझाऱ्या घालू लागला. त्याचा चेहरा संतापाने लाल झाला होता.
"शुद्ध उलट्या काळजाचे असले पाहिजेत हे लोक. तो पूल स्टेशनच्या इतकाही जवळ नाही. आणि उशीर झाला असला तरी तिथे गर्दीही बरीच असणार. तरीही त्यांनी असं कसं काय केलं? वॉटसन, आता बघूच या यात कोण जिंकतंय... मी जरा बाहेर जाऊन येतो..."
"पोलिसांकडे?"
"नाही. आता मीच हा सापळा रचणार आहे. तो एकदा जमला की मग पोलिसांना बसू दे पकडापकडी करत."
त्यानंतर दिवसभर तो गायब होता. रात्री जवळजवळ दहा वाजता तो परत आला. तो विलक्षण दमलेला दिसत होता.. आधाशासारखा पुरेसा न चावताच त्याने ब्रेड खायला सुरुवात केली...
"जाम भूक लागलीये मला.. मी सकाळपासून काहीच खाल्ल्लेलं नाहीये..." तो म्हणाला.
"तुझ्या कामाचं काय झालं... काही क्लू मिळाला का?"
"ते जवळजवळ माझ्या मुठीत आहेत. जॉन ओपनशॉचा मी लवकरच सूड घेणार आहे. आता त्यांचंच ते सैतानी प्रतीक त्यांना पाठवायची वेळ आली आहे..."
"काय करतोयस तू?"
त्याने कपाटातून एक संत्रं काढलं आणि भराभरा ते सोलून त्यातून बिया बाहेर काढल्या. त्यातल्या पाच बिया एका रिकाम्या पाकिटात घालून त्याच्या आतल्या बाजूला त्याने लिहिलं "S.H. for J.O". एवढं झाल्यावर त्याने ते पाकीट चिकटवून टाकलं आणि त्यावर पत्ता लिहिला
कॅप्टन जेम्स कॅल्होन,
बार्क 'लोन स्टार',
सॅव्हाना,
जॉर्जिया.
"तो बंदरात परत येईल तेंव्हा हे त्याची वाट पहात असेल. हे पाहून त्याची झोप उडून जाईल.." तो मंद हसत म्हणाला.
"हा कॅप्टन कॅल्होन कोण आहे?"
"त्यांच्या टोळीचा म्होरक्या. मी इतरांनाही पकडणारच आहे पण आधी याला पकडू या..."
"तू कसं काय शोधून काढलंस त्यांना?"
"दिवसभर जुन्या वर्तमानपत्रांच्या आणि कागदपत्रांच्या लायब्ररीमधे बसलो होतो. १८८३ मधे पॉंडिचेरीमधे असणाऱ्या सगळ्या बोटींची यादी शोधून काढली मी. त्यातल्या आपल्याला हव्या असलेल्या सदतीस आहेत. त्यातल्या 'लोन स्टार' नावाच्या एका बोटीने माझं लक्ष वेधून घेतलं. कारण लोन स्टार हे एका दक्षिणेकडच्या राज्याचं नाव आहे. "
"हो बहुधा टेक्सासचं"
"ते मला माहीत नाही पण ही बोट अमेरिकन असणार असं मला वाटलं . नीट पाहिल्यावर तिच्या डंडीमधे असण्याच्या तारखाही जुळल्या आणि मग मी सध्या लंडनच्या किनाऱ्यावर असलेल्या बोटींची नावं शोधली."
"मग?"
"लोन स्टार मागच्या आठवड्यात लंडनला आली. अल्बर्ट डॉक मधून अशी माहिती मिळाली की आज सकाळच्या भरतीच्या वेळी ती नदीतून बाहेर पडली आहे. वाऱ्याची दिशा बघता ती पूर्वेकडे जाणार"
"मग आता तू काय करणार?"
"माझा पंजा त्या तिघांच्याभोवती आवळला गेला आहे. कॅप्टन आणि त्याचे दोघे दोस्त एवढीच अमेरिकन मंडळी आहेत बोटीवर. काल रात्री त्यांच्या बोटीवर माल चढवणाऱ्या पोऱ्याकडून मी ही माहिती काढून घेतली की ते तिघेही काल रात्री बोटीवरून गायब होते. ते सॅव्हानाला पोचतील तोपर्यंत माझं पत्र तिथे पोचलं असेल आणि तिथे तारेने ही बातमीही पोचली असेल की हे तीन सद्गृहस्थ खुनाच्या आरोपाखाली हवे आहेत. बघच तू..."
पण माणसाने कष्टाने अचूकपणे बांधलेले आडाखे नियतीपुढे टिकू शकत नाहीत हेच खरं. त्या वर्षी शरदसंपाताचं वादळ इतकं भयंकर होतं की बरेच दिवस वाट पाहूनही लोन स्टारबद्दल आम्हाला काहीही बातमी कळू शकली नाही. लोन स्टारची शेवटची नोंद दूर अटलांटिक मधे एका डाक-बोटीला समुद्राच्या एका लाटेवर बोटीचं एक फळकुट तरंगताना दिसलं तेंव्हा झाली. त्या फळी वर दोनच अक्षरं होती... ' L.S.'....
संधर्भ:
http://pustakayan.blogspot.com
0 comments:
Post a Comment